მავილე ბურჭულაძე, 72 წლის, ბათუმი

„ბათუმის სახლიდან, სადაც ახლა „მარსელი“ მდებარეობს და სადაც ბებია-ბაბუასთან და მშობლებთან ერთად ვიზრდებოდი, 1949 წელს გადაგვასახლეს. მე მაშინ 3 წლის ვიყავი, ჩემი ძმა – 5-ის. ფრაგმენტებად მახსოვს ეს ამბავი: მოვიდნენ სამხედროები და სატვირთო მანქანით წაგვიყვანეს ეშელონში. მატარებელში, რომელიც შუა აზიაში მიდიოდა, ბევრი ადამიანი იყო, ბევრი ბავშვიც. ჩასვლისთანავე, საცხოვრებელი მოგვინიშნეს – ცხენების თავლა. მახსოვს ბებიას გაბრაზებული ყვირილი და პროტესტი, რის შემდეგაც გადასახლებული რუსების ოჯახის სახლში შეგვასახლეს. ასევე, მახსოვს ჩვენი ახალი მისამართი: Южный Казахстан, Мактааральский район, Село Славианка (სამხრეთ ყაზახეთი, მაკრატალის რაიონი, სოფელი სლავიანკა – ავტ.) აქ ჩვენ 5 წელი ვცხოვრობდით.

ბაბუა ნამდვილი ევროპული ყაიდის მეცენატი და მეწარმე იყო. 18 თევზსაჭერ სეინერს ფლობდა და უამრავი ადგილობრივი ადამიანი ჰყავდა დასაქმებული. გასაბჭოებამდე, ბათუმი ერთ-ერთი მოწინავე ევროპული ქალაქი იყო ბევრი შესაძლებლობით – ღია იყო საზღვრები, რაც მოქალაქეებს განათლების მიღების და ვაჭრობის საშუალებას იძლევა. ჯერ მარტო ბათუმში 7-ზე მეტი ევროპული ქვეყნის საელჩო მოქმედებდა. საფრანგეთის საელჩოს მაშინდელი ატაშე, რომელიც მარსელიდან ყოფილა, ბაბუას ახლო მეგობარი იყო. სწორედ ამიტომაც დაარქვა ბაბუამ თავის დუქანს „მარსელი,“ რომლის ეზოშიც ჩვენი საცხოვრებელი სახლიც იდგა. აქ ხშირად სადილობდნენ ელჩები და ბრიტანული ფლოტის მსახურები. გადმოცემით ვიცი, რომ ფიროსმანიც არაერთხელაა ნამყოფი და „მარსელის“ კედელზე მისი ნახატიც კი იყო, თუმცა კომუნარების შემოსვლისა და ჩვენი გადასახლების შემდეგ, ეს ფართი ნატეხი მარილის სასაწყობედ გამოიყენებოდა და სურათიც ამ პერიოდში განადგურდა.

ბაბუაჩემი დედით ლაზი იყო, მამით – საუბედუროდ, არ ვიცი, რადგან კომუნისტების დროს ამაზე ოჯახში საუბარი აკრძალული იყო და მეხსიერებასაც არ შემორჩენია. ჩვენი გვარი მიეკუთვნებოდა შერიფ-ზადე-ს და ზუსტად ეს გახდა ჩვენი გადასახლების მიზეზი. ბაბუა, თავის დროზე, თურქეთიდან წამოსული ლაზი იყო. სტალინის მმართველობის წლებში თურქეთთან პოლიტიკური ვითარება დაიძაბა და საზღვრები ჩაიკეტა. ბედის ირონიით, სწორედ ამ პერიოდში ჩვენმა ნათესავებმა ხოფადან, გამოგვიგზავნეს მოკითხვის წერილი, რომელიც, რა თქმა უნდა, მაშინდელი უშიშროების ხელში აღმოჩნდა. ასე მიიქცია ყურადღება ჩვენმა გვარმა. ჩემს ოჯახს მაინც იმედი ჰქონდა, რომ სისტემა არ გაწირავდა, მაგრამ ერთ ღამეს მაინც მოგვადგნენ და ხალხის მტრად გამოგვაცხადეს. თან ვერაფრის წაღება ვერ მოვასწარით – რამდენიმე ხელი ტანსაცმელი და პირადი ნივთები – სულ ეს იყო.

გადასახლებაში ძალიან გაგვიჭირდა. ბებია და ბაბუა ბამბის პლანტაციებში მუშაობდნენ, რომ გვეარსება. ჩვენი გადასახლების პერიოდში, მამა მოსკოვში იყო სასეირნოდ წასული, თუმცა, როცა დაბრუნდა და სახლი ცარიელი დახვდა, მაშინათვე იყიდა მატარებლის ბილეთი, ჩამოგვაკითხა და ბოლომდე ჩვენთან დარჩა.
მოგვიანებით, ჩემს მეხსიერებას კიდევ რამდენიმე კადრი შემორჩა: მხიარული ყაზახი ბავშვების სიცილი და უგემრიელესი პატარა პურების გემო. მახსოვს, სასმელი წყლის პრობლემა იყო. მამა შუაღამეზე მიდიოდა მდინარის წყლის მოსატანად. ეს წყალი დიდ რეზერვუარში გროვდებოდა და შიგნით გომბეშოებს ყრიდნენ, რომ დილამდე წყალი შეძლებისდაგვარად გაწმენდილიყო. მერე ბებია 3-4-ჯერ გვიდუღებდა ამ წყალს და მხოლოდ მას მერე გვასმევდა.

და კიდევ, ბებიას ცეკვა მახსოვს. სტალინის სიკვდილის ამბავი რადიოთი გავიგეთ. მაშინ, როცა მთელი საბჭოთა კავშირი სტალინს ყალბად გლოვობდა, ბებიამ ოთახებში ჩამოაფარა ფარდები, დაბალ ხმაზე ჩართო მუსიკა და ცეკვა დაიწყო. იმ დღეს ძალიან ბევრი ქალი ჩუმად ცეკვავდა.

გადასახლებიდან, ბათუმში ისევ ძველ მისამართზე გამოგვგზავნეს. სახლში ჩვენი ნივთებიდან არაფერი იყო დარჩენილი, „მარსელის“ სივრცე ვაჭრებზე იყო გასხვისებული და ახლა იქ ქსოვილები და წვრილი საყოფაცხოვრებო ნივთები იყიდებოდა. ჩვენს საცხოვრებელში შემოსახლებული იყო ბათუმში ძალიან ცნობილი ლოტბარი, მიშა კიკნაძე, რომელიც ცოლთან და ორ მცირეწლოვან შვილთან ერთად ცხოვრობდა. ბებიას შეეცოდა მისი სახლიდან გაშვება და მომდევნო 2 წელი, სანამ ეს ოჯახი ბინას არ მიიღებდა, ერთად ვცხოვრობდით და საკმაოდ შეხმატკბილებულად. ყაზახეთიდან დაბრუნებული ბავშვები მხოლოდ რუსულად, გერმანულად და ყაზახურად ვსაუბრობდით და მახსოვს, ძალიან გაგვიჭირდა ქართულის სწავლა.

ბაბუა აიძულეს თევზსაჭერი გემები სახელმწიფოსთვის გადაეცა და საბჭოთა კავშირის დაარსებულ ბათუმის საწარმოში – Красный Рыбак (წითელი მეთევზე-ავტ)- რიგით თანამშრომლად მუშაობდა, რასაც ემოციურად ვერ გაუძლო და 52 წლის ასაკში გარდაიცვალა.

ბებიას დაჟინებული მოთხოვნით, მიუხედავად იმისა, რომ საბჭოთა სისტემა სხვა, უკეთეს ადგილას ბინას გვთავაზობდა, ჩვენი საცხოვრებელი არ დაგვიტოვებია. უკვე როცა გავიზარდე, სულ მიტრიალებდა იდეა, რომ ჩვენი ოჯახის ევროპული დუქანი აღმედგინა, მაგრამ საბუთები, რითიც ამ სივრცის საკუთრებას დავადასტურებდით, დაკარგული იყო. მაინც არ ვეშვებოდი. მამაჩემი მსაყვედურობდა, რომ კომუნისტებთან ბრძოლა არ იქნებოდა იოლი და ეშინოდა, ისევ რამე უბედურება არ დაეტეხათ ჩვენ თავს. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, ამ ტერიტორიის გასხვისებაზე მიდგა საქმე. ერთ-ერთ სანაოსნო კომპანიას დიდი ხანია უნდოდა ამ სივრცის აღება. არ ვიცი, რა ძალა აღმოვაჩინე საკუთარ თავში, რომ ერთის მხრივ, საბჭოთა სისტემასთან მებრძოლა და მეორეს მხრივ – კერძო ინტერესებთან, რომელსაც ზურგს ეს სისტემა უმაგრებდა. ინტუიციურად ვგრძნობდი, რომ „მარსელი“ აუცილებლად გადარჩებოდა და ისტორიულ სახეს დაიბრუნდებდა. ამ ინტუიციამ მიმიყვანა ბათუმის არქივში. თქვენ წარმოიდგინეთ, გასხვისებამდე 3 დღით ადრე, ძველ ჩინურ პერგამენტზე დაბეჭდილი საუკუნის წინანდელი არქიტექტურული ნახაზი და ზედ მისი მფლობელის, ბაბუაჩემის გვარი აღმოვაჩინე. 1990 წელს სასამართლოს წესით დავიბრუნე შენობა და დღეს ის უკვე ჩემი ოჯახის საკუთრებაა.

გიორგობას, უკვე 28 წელი შესრულდება, რაც „მარსელს“ მეორე სიცოცხლე დავუბრუნეთ. მისი ფასადი და შიდა ნაწილი არ შემიცვლია და ხელიც არ მინდა ვახლო, რადგან ის ბათუმისთვის ისტორიული შენობაა. ის კი არა, მენიუში ზუსტად ის ლაზური კერძებია, რომელიც ბებიაჩემის რეცეპტებით 1900-იანი წლების „მარსელში“ ევროპელი სტუმრების აღფრთოვანებას იწვევდა. ჩემთვის და ბევრი სხვა ადამიანისთვის, ვინც იცის მისი ისტორია, „მარსელი“ არის პატარა შუქურა, რომელიც ჩვენს კავშირებს ევროპასთან მუდმივად შეგვახსენებს.“

ავტორი: მაიკო ჩიტაია
ფოტო: ნინო ბაიდაური