თამუნა სვანეთში დაიბადა. მისი პრობლემა პირდაპირ კავშირშია იმ ფაქტორთან, რომ მთაში ვცხოვრობდით, აქ კი არ იყო სარეაბილიტაციო ცენტრი და სპეციალისტი, ვინც თამუნას დიაგნოზს დაუსვამდა და შემდეგ მკურნალობას დაუნიშნავდა. სამშობიარო ტრავმის შედეგად, თამუნას ცერებრული დამბლა და გონებრივი ჩამორჩენა ჩამოუყალიბდა. როცა ამას ჩემი დაკვირვებით მივხვდი, თბილისში ჩამოვიყვანე, თუმცა მკურნალობა უკვე დაგვიანებული იყო. დიაგნოზი 10 თვის ასაკში დაუდგინეს. პრობლემა სერიოზული იყო – ძვლოვანი სისტემა განვითარებული არ იყო და ტვინზე სისხლჩაქცევა აღენიშნებოდა, ამდენად, ბავშვი უწყვეტი თერაპიის კურსს საჭიროებდა. წარმოიდგინეთ, რა პერიოდი იყო: 90-იანების განუკითხაობა სვანეთში, სროლები, დაყაჩაღებები… 6 წელი სვანეთი-თბილისის გზაზე წელიწადში რამდენჯერმე გვიწევდა გავლა, 2-3-თვიანი სარეაბილიტაციო კურსი რომ გაგვევლო თბილისში. ვერტმფრენზე, რომელსაც სვანეთიდან თბილისში მოსახლეობა გადმოჰყავდა, ადგილების მოპოვება ჩაწყობით იყო, რასაც ხშირად ვერ ვახერხებდით. ამიტომ, დიდი გაჭირვებით, მაგრამ მაინც ვახერხებდი ამხელა გზაზე და ამხელა რისკის ფასად თამუნას მკურნალობას თბილისში. მკურნალობა მრავალმხრივი იყო: მასაჟის კურსი, ლოგოპედი, თერაპიული განვითარება. ეს წლები ჩემი, როგორც დედის ცხოვრებაში, ერთ-ერთი უმძიმესი იყო.

სვანეთში დავიბადე და გავიზარდე, ახლა თბილისში ვცხოვრობ. ხერხემალზე პრობლემები შემექმნა და საცხოვრებელი ადგილის გამოცვლა ამიტომ მოგვიწია. ჩემს დიაგნოზზე დედასთან ხშირად ვსაუბრობ. ის, რომ განსხვავებული ვარ, სკოლის პერიოდში ძალიან მტკივნეულად ვიგრძენი, როცა მივხვდი, რომ სხვა ბავშვებთან შედარებით სწავლა მიჭირდა. ერთადერთი, ვინც ამ პერიოდში მეხმარებოდა და გვერდში მედგა, ჩემი ოჯახი იყო – აქ მივიღე ძირითადი განათლება მათემატიკაში, ქართულში, ფიზიკაში, უცხო ენაში. სკოლაში წარმოდგენა არ ჰქონდათ, როგორ უნდა მიდგომოდნენ ჩემნაირ ბავშვს, არც სპეციალური მასწავლებელი მყოლია, რომელიც სწავლას გამიადვილებდა. ბავშვებთანაც რთული ურთიერთობა მქონდა. ვერ მეგუებოდნენ, მუდმივად დამცინოდნენ და ძალადობდნენ. ამის გამო, 4 სკოლა გამოვიცვალე, მაგრამ ისეთი დამოკიდებულება, როგორიც მე მჭირდებოდა, ვერსად ვიპოვე. ძალიან მტკივნეულად მახსენდება, ერთ-ერთ სკოლაში, როგორ დამაგდეს ბიჭებმა იატაკზე და ჩანთებით მცემეს. მასწავლებლები დიდად არ ერეოდნენ, მცირე შენიშვნებით შემოიფარგლებოდნენ და სულ ეს იყო. არადა, როცა დედა სკოლებს ეძებდა, ინკლუზიური სწავლების მიხედვით გააკეთა არჩევანი.

სკოლის წლები უმძიმესი იყო თამუნასთვისაც და ჩემთვისაც. ჩემი შვილის განვითარებაში მე ვიყავი ჩართული, მეუღლე და მშობლებიც გვერდში მედგნენ. თამუნას აღზრდისა და განვითარების პროცესში, სახლში ყველა თანაბრად ვიყავი ჩართული – დედაჩემი უცხო ენასა და ქართულს ასწავლიდა, მამაჩემი – ფიზიკას. თუმცა, რაღაც ეტაპზე, ყველა დაიღალა, პერსპექტივას ვერ ხედავდნენ და განვითარების არ სჯეროდათ. თამუნასთან მუშაობა მარტომ, ჩემი რწმენის ხარჯზე გავაგრძელე. მეუღლე თვლიდა, რომ რაღაცას ვიგონებდი და ზედმეტად ოპტიმისტურად ვუყურებდი თამუნას განვითარებას, არადა, ამ ბავშვს სკოლის ასაკიდან ჰქონდა პოტენციალი და ამ პოტენციალს განვითარება სჭირდებოდა.

სკოლამდელი განათლება თამუნამ სპეციალიზირებულ ბაღში, თბილისში მიიღო. შეფასების შემდეგ, მითხრეს, რომ ჩვეულებრივ სკოლაში, მეორე კლასში თავისუფლად შეძლებდა სწავლას. იმ პერიოდში ინკლუზიური სწავლება რამდენიმე სკოლაში იყო დანერგილი და თამუნაც ერთ-ერთ სკოლაში, მე-6 გერმანულ გიმნაზიაში გადაანაწილეს.

სატარებლად რთული იყო – ჩვენ თემქაზე ვცხოვრობდით და ვერაზე ყოველდღე გვიწევდა სიარული. თუმცა ინკლუზიური სწავლება ფასადური აღმოჩნდა – ინკლუზიას მხოლოდ იმას ეძახდნენ, რომ სპეციალური საჭიროების ბავშვები ტიპური განვითარების ბავშვებთან ერთად ისხდნენ კლასში. არ იცოდნენ და არ ჰქონდათ მეთოდოლოგია, რაც თამუნას გაუადვილებდა რთული პროგრამის ათვისებას, მას არ ჰყავდა სპეციალური მასწავლებელი და ეს ტვირთი ისევ ჩემზე მოდიოდა – მე ვმუშაობდი თამუნასთან და ვაკეთებდი იმ საქმეს, რაც, წესით, სახელმწიფოს ვალდებულება იყო. ამ ვალდებულებას კანონიც განსაზღვრავს. სრულფასოვანი ინკლუზიური სწავლების ძიებაში, ბავშვს 4 სკოლა გამოვაცვლევინე. ბოლოს ფასიანი სკოლაც კი მოვსინჯე.

ჩემთვის განსაკუთრებით მძიმე ასატანი ის სტიგმა იყო, რომელსაც, ერთის მხრივ, სკოლის ადმინისტრაციისგან და მეორეს მხრივ, მშობლებისგან ვაწყდებოდი. მახსოვს, ერთხელ კერძო სკოლის დირექტორმა დამიბარა და კატეგორიულად მომთხოვა, თამუნას საბუთები გამეტანა და სხვა სკოლაში გადამეყვანა. მიზეზად დაასახელა, რომ მშობლები აპროტესტებდნენ თამუნასნაირი ბავშვის გვერდით მათი ჩვეულებრივი შვილების სწავლას, რადგან, თითქოსდა, თამუნა მათი შვილების განვითარებას აფერხებდა. ეს იყო უდიდესი შეურაცხყოფა ჩემთვის, მაგრამ გამიჭირდა დირექტორის ძალაუფლებასთან შებრძოლება და ისევ სხვა სკოლა მოვძებნე.

9 კლასის დამთავრების ატესტატი ავიღე. უნივერსიტეტში სწავლის გაგრძელება არ მინდოდა, რადგან სკოლამ შესაბამისი ცოდნა და განათლება ვერ მომცა. ის უნარებიც, ჩემი დამოუკიდებლობისთვის რომ გამომადგა, ოჯახში შევიძინე. ადრე დედა საუბრობდა ჩემ ნაცვლად, მაგრამ ახლა დამოუკიდებლად შემიძლია ყველაფრის კეთება. სკოლის დამთავრების შემდეგ, ვფიქრობდი, რა უნდა მეკეთებენა, ჩემი პროფესია რომ მქონოდა და ამ პროფესიით შემოსავალიც მიმეღო, მაგრამ ჩემს მომავალს ვერ ვხედავდი.

მირჩიეს, რომ პროფესიული განათლება გამოსავალი იქნებოდა და კოლეჯში ჩავაბარე, სადაც ხელსაქმეს მასწავლიდნენ და დიპლომიც ავიღე. მაგრამ დასაქმებაში ხელი ვერ შემიწყვეს, თან, მჯდომარე საქმე ჩემი ხერხერმლისთვის არ არის კარგი. ერთი პერიოდი სამხატვრო სკოლაშიც დავდიოდი, სადაც ინკლუზიის სპეციალისტები ასწავლიდნენ და მაშინ ვიგრძენი, რას ნიშნავს ჩემი საჭიროებების გათვალისწინება სასწავლებელში. ნამდვილი ინკლუზია დიდ მოტივაციას აძლევს ბავშვს, ამ დროს მასწავლებლები ცდილობენ, გაითვალისწინონ შენი შესაძლებლობები, აღმოაჩინონ შენი სურვილები და უნარები, რაც მერე მუშაობის შესაძლებლობას მოგცემს. ასეთი სწავლების დროს ბავშვები უკეთესად ვითარდებიან, მეტს ინდომებენ და წარმატებულიც ხდებიან.

მოგვიანებით, მუშაობა ერთ-ერთ დღის ცენტრში დავიწყე, სადაც ძალიან მძიმე ბავშვები ჰყავდათ. აქ მივხვდი, რომ ჩემი მისწრაფება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანებთან მუშაობა და მათი დახმარებაა. სრული ორი წელი ვიმუშავე – ეტლით მოსარგებლე ბავშვებს გასეირნებაში, კვებაში ვეხმარებოდი, მუდმივად ვეკონტაქტებოდი მათ, მაშინაც კი, როცა საუბარი არ შეეძლოთ. მე, ჩემი გამოცდილების შედეგად, გაცილებით უკეთ მესმის შშმ ბავშვების – უნარების მიუხედავად, მათაც მუდმივად სჭირდებათ საუბარი, თამაში და ეს კონტაქტი მათ განვითარებაში ეხმარება.

სხვათა შორის, კაფეში მუშაობის გამოცდილებაც მაქვს – „144 საფეხურში“ მენეჯერს პირდაპირ შევთავაზე, დამხმარედ ავეყვანე. მარტივ დავალებებს ვასრულებდი – ვუვლიდი მცენარეებს და დალაგებში ვეხმარებოდი. მაგრამ მაინც ვეძებდი იმას, რაც ჩემი საყვარელი საქმიანობა გახდებოდა და შემოსავალსაც მომიტანდა.

რეალურად, საკუთარი თავი და სამომავლო პროფესია სპეციალიზირებულმა სტუდიამ, „აზდაკის ბაღმა“ მაპოვნინა. გამიმართლა, რომ ისეთი სპეციალისტები შემხვდნენ, რომლებმაც აღმომაჩენინეს საკუთარი შესაძლებლობები და ამის გამოყენების გზა დამანახეს. სტუდიაში, სხვადასხვა ხელოვნების წრეებთან ერთად, ცეკვით თერაპიას გავდივარ ანა ღვინიშვილთან, რომელმაც ჩემნაირ ახალგაზრდებათან მუშაობა ძალიან კარგად იცის. მთავარი, რაც მანამამდე სკოლაში არ მიგრძვნია და აქ ვიგრძენი, ისაა, რომ სულ ჩართული ვარ პროცესში და ჩემს აზრს ითვალისწინებენ. ახლა მომავლის ხედვაც გამომეკვეთა და ვიცი, რასაც გავაკეთებ – მინდა, ქორეოგრაფი გამოვიდე და ჩემი საქმიანობა რომელიმე ინკლუზიურ საბავშვო ბაღში გავაგრძელო ამ მიმართულებით. მე უფრო მეტად შემიძლია შეზღუდული შესაძლებლობის ბავშვებთან ურთიერთობა, ვიცი, რა სჭირდებათ მათ და ცეკვის სწავლებაც ძალიან კარგად გამომივა.

როგორც იქნა, ბოლოს გაგვიმართლა, რომ პროფესიონალ ადამიანებს შევხვდით. თამუნას ცეკვის მასწავლებელს, ანას, ინკლუზიური განათლების შესახებ დიდი ცოდნა აქვს დაგროვილი. მისი დახმარებით, თამუნამ საკუთარი ინტერესი იპოვა და მომავლის ხედვაც გაუჩნდა. ეს თამუნას დამსახურებაცაა – ისაა ადამიანი, რომელიც მუდმივ ძიებაშია.

სამწუხაროდ, სახელმწიფოს ერთიანი ხედვა აკლია. ინკლუზიური განათლება მხოლოდ ფურცელზეა დაწერილი, სინამდვილეში, არც სკოლასა და არც პროფესიულ სასწავლებლებში ინკლუზიური მიდგომების შესახებ არ იციან – მაინც ყველას თანაბრად უდგებიან და არ ითვალისწინებენ ინდივიდის სპეციალურ საჭიროებებსა და ინტერესებს.

სამწუხაროდ, სახელმწიფო ვერც ჩემნაირ დედებს ხედავს. როდესაც გყავს შშმ შვილი, ოჯახი და პროფესია, ისევე, როგორც მე, მუდმივად არჩევანის წინაშე დგები – ან მთლიანად უნდა მოწყდე პირად ცხოვრებას და გადაერთო შვილის აღზრდასა და განვითარებაზე, ან რაღაც უნდა დააკლო, რადგან სისტემა ასეთ ბავშვს განვითარების შესაძლებლობას ვერ აძლევს. იმის გამო, რომ მე თამუნაზე ვიყავი გადართული, სხვა შვილებთან დამიგროვდა პრობლემები. გაცილებით გამიადვილდებოდა ცხოვრება, ასისტენტი რომ მყოლოდა. დასავლეთის ქვეყნებში არის ასეთი პრაქტიკა, შშმ ბავშვების მშობლებს ყოველთვიურად მეურვის ხელფასი ერიცხებათ – ეს არის თანხა, რომელსაც ოჯახი ან სპეციალიზირებული ასისტენტის დასაქირავებლად იყენებს, ან ოჯახის წევრის ხელფასად, ვინც ბავშვთან მუშაობს. ეს დიდი შეღავათია ოჯახისთვის და ბავშთან ინდივიდუალური მუშაობაც გაცილებით შედეგიანია. 5 წლამდე, თერაპიები უფასო იყო, მერე უკვე მშობლის პასუხისმგებლობაა განვითარებაზე ზრუნვა და ეს დიდ დროს მართმევდა. შედეგად, იძულებული ვიყავი, სულ არჩევანის წინაშე დავმდგარიყავი.

ასევე მნიშვნელოვანია, რომ სისტემურად დაინერგოს მშობლის განათლება. უმეტეს შემთხვევაში, მშობლები თავიანთ შვილებს თვითონ აზიანებენ, რადგან არ იციან, როგორ გაუმკლავდნენ კონკრეტულ პრობლემას. მე პირადად, სწორედ ჩემი ცოდნის ნაკლებობის გამო, როცა თავიდანვე ვერ ამოვიცანი საფრთხეები და სიმპტომები, თამუნას თერაპიული ჩარევა დავაგვიანეთ. ამიტომ, მშობელს მშობლობის პირველივე თვეებიდან სჭირდება დახმარება – რასთან აქვს საქმე, რა გზას უნდა დაადგეს, როგორ უნდა მოიქცეს.

შშმ ადამიანების დასაქმებაც სისტემური პრობლემის ნაწილია – როცა სახელმწიფო თავიდანვე არ ზრუნავს ბავშვის სწორად განვითარებზე, ზრდასრულ ასაკში ამ ადამიანებს სოციალიზაცია და უნარების გამოვლენაც უჭირთ. ამას ემატება საზოგადოებაში ფესვგამდგარი სტიგმა, რომ თითქოს შშმ ადამიანებს დამოუკიდებლად არაფრის კეთება არ შეუძლიათ. საზოგადოებისთვის ასეთი ადამიანები საზღვარს იქით მყოფები არიან, მათთვის ისინი ბალასტია და არა რესურსი. არადა, სახელმწიფოს შეუძლია ამ რესურსის ათვისება და გამოყენება, რომ თამუნასნაირი ადამიანები მუდმივად პენსიით კი არ საზრდოობდნენ, არამედ თავისი, სამართლიანი შემოსავალი ჰქონდეთ.

პროექტი ხორციელდება გაეროს ქალთა ორგანიზაციის მხარდაჭერითა და მდგრადი განვითარების მიზნების ერთობლივი ფონდის ფინანსური ხელშეწყობით, გაეროს ერთობლივი პროგრამის – „სოციალური დაცვის ტრანსფორმაცია შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანებისთვის საქართველოში“ ფარგლებში.

პუბლიკაციაში/ტექსტში გამოთქმული მოსაზრებები ავტორ(ებ)ისეულია და შესაძლოა, არ გამოხატავდეს გაეროს ქალთა ორგანიზაციის ან მდგრადი განვითარების მიზნების ერთობლივი ფონდის მოსაზრებებს.

#შშმპ #შშმქალები #ქალთაგაძლიერება