ნონა სამხარაძე, 35 წლის, მარნეული

როგორ გავხდი აქტივისტი

„საკუთარ თავს სამოქალაქო აქტივისტს ვუწოდებ, თუმცა იყო პერიოდი, არც გენდერი ვიცოდი, რა იყო და ადრეულ ასაკში ქორწინებაც ჩვეულებრივი ამბავი მეგონა. 2003 წელს, ჩემი 15 წლის დაც გათხოვდა და ეს პრობლემად საერთოდ არ მიმაჩნდა მაშინ. 2005 წელს, შევხვდი ქალს სამცხე-ჯავახეთიდან, რომელსაც ქალების ორგანიზაცია ჰქონდა, მუშაობდნენ სხვადასხვა პროექტებზე, ატარებდნენ ტრენინგებს და ჩვენც დავაარსეთ ჩვენი პატარა ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაცია “მარნეულის დემოკრატ ქალთა საზოგადოება.”

2006 წლიდან ადგილობრივ ტელევიზიაში დავიწყე მუშაობა, სადაც ყველაფერი ვიყავი – პროდუსერი, ჟურნალისტი, მემონტაჟე, დამლაგებელი… ამავე წელს, “ინტერპერესნიუსმა” ერთწლიანი პროგრამა გაგვატარა და მაშინ ვისწავლე, რომ, თურმე, ქუჩის გამოკითხვას როცა ატარებ, მარტო კაცები კი არ უნდა ჩაწერო, მნიშვნელოვანია, რომ ქალებსაც ჰკითხო აზრი, მანამდე მარნეულში მხოლოდ კაცებს ვიწერდით. ადრეულ ასაკში ქორწინებაც რომ პრობლემა იყო, მაშინ აღმოვაჩინე. სიუჟეტებს ვაკეთებდი ამ თემებზე, ძალადობაზე, პოლიტიკურ მონაწილეობაზე, რატომ არ იყვნენ საკრებულოში ქალები, რატომ იყვნენ ისინი მხოლოდ მდივნები და ა.შ. თუმცა, თავიდან ნაკლებად ვიყავი სენსიტიური ამ საკითხების მიმართ, უბრალოდ, მეუბნებოდნენ, რომ უნდა გამეკეთებინა სიუჟეტი, მივდიოდი და ვაკეთებდი. მერე უფრო დავინტერესდი და სტატიების წერაც დავიწყე ამ თემაზე. ასე შემოვიდა ნელ-ნელა ეს თემა ჩემს ცხოვრებაში.

2010 წელს ავიღე სოროსის გრანტი, გენდერის კვლევების პროგრამაზე რომ მესწავლა. ტელევიზიიდან ლექციებზე დავრბოდი და ეს მარნეულელი გოგო, ოჯახიდან, სადაც ოთხი და ვიყავით, უცებ ფემინიზმში გადავვარდი. თან, ბავშვობიდან მახსოვდა, მამაჩემზე რომ ამბობდნენ, ოთხი გოგო ჰყავს და ერთი ბიჭიც რომ ჰყავდეს, უკვე სრულყოფილი ოჯახი იქნებოდაო. მაშინ მეც მეგონა, რომ მამაჩემსა და ჩვენს ოჯახს მართლა რაღაც აკლდა, რადგან ძმა არ გვყავდა. თვითონ მამაჩემისგან არასდროს მომისმენია, რატომ ბიჭი არ მყავსო. ლუდის ბარში დავყავდით, ლუდს გვასმევდა, ხინკალს გვაჭმევდა, მაშინ ბენზინს ყიდდა “კანისტრებით” და ჩვენც ვეზიდებოდით ამ “კანისტრებს,” არ მქონდა ის მომენტი, რომ გოგო ვარ, „სუსტი სქესი“ და ვერ დავეხმარები-მეთქი. ახლაც მგონია, რომ გენდერის კვლევები საუკეთესო პროგრამაა. მანამდე ფილოლოგი ვიყავი, ქართული ენისა და ლიტერატურის სპეციალისტი და ჩემი პირველადი პროფესიაც სულ სხვანაირად გადავიაზრე. მაგალითად, ისეთ ნაწარმოებებს, როგორებიცაა “შუშანიკის წამება,” და “ოთარაანთ ქვრივი,” რომლებსაც სხვანაირად გვასწავლიდნენ, მერე მე კიდე სხვა თვალით შევხედე.

2011 წლიდან საერთაშორისო ორგანიზაცია “მერსი ქორფს”-ში ვმუშაობ, ეს არის ძალიან დიდი პროგრამა სოფლის მეურნეობის მიმართულებით, ინფორმაციის კოორდინატორი ვარ, ასევე უზრუნველვყოფ, რომ ბენეფიციარი მარტო ფერმერი კაცი არ იყოს და იმ მიზნის მიღწევაში, რაც გვაქვს, თანაბრად იყვნენ ჩართული ქალი და კაცი ფერმერები. სამსახურიდან და დროის სიმცირიდან გამომდინარე, ცოტა მოვწყდი სამოქალაქო აქტივიზმს, თუმცა ფემინიზმი, გენდერული თანასწორობა და ზოგადად, ყველანაირი თანასწორობა, ჩემი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია.

რა ხდება მარნეულში

ყველა ის პრობლემა, რაც საქართველოს დანარჩენ რეგიონებშია, ჩვენთან უფრო მწვავედ დგას.
ძალიან დიდი ჩავარდნებია ადრეული ქორწინების მიმართულებით. როგორც კი ყურადღება მოდუნდება, ტრენინგი აღარ ტარდება, იმდენი დისკუსია აღარაა, საერთაშორისო ორგანიზაცები არ აქტიურობენ, მაშინვე იზრდება შემთხვევების რაოდენობა. ვიცი ფაქტები, როცა სკოლის დირექტორი ურეკავს გოგოს, შემოწმებაზე მოდიან, მოდი, დაენახე და წადიო. არადა, ამ დროს გოგონა გათხოვილია და ასე მალავენ. სკოლის დირექტორებიც იმ თემიდან არიან გამოსული და შეიძლება, თავის დროზე, თვითონაც ადრეულ ასაკში დაოჯახდნენ. ერთდღიანი ცნობიერების ასამაღლებელი ტრენინგები არ მოქმედებს, თუ ვინმემ არ დააშინა და არ უთხრა, რომ ციხეში ჩაჯდებიან და კანონის წინაშე აგებენ პასუხს. ამ თაობამ 50 წელი ასეთ რეალობაში გაატარა. ზოგადად, მარნეულში, სამართლებრივი კუთხით სახელმწიფო დიდ დათმობაზე მიდის, ხალხმა იცის, რომ ჯარიმას გადაიხდის და ეპატიება, თან გვერდით ხედავს, რომ არ დაისაჯა მისი მეზობელი, მისი მეგობარი და ა.შ.

ასევე, დიდი პრობლემაა, როცა სამშობიაროში იგებენ, რომ გოგო – დედა არასრულწოვანია და როცა ბავშვი ჩნდება, ამ დროს აკავებენ მამას სამშობიაროში. ეს არის ძალიან დაგვიანებული პრევენცია. როცა ამაზე პროკურატურასთან ვსაუბრობთ, გვეუბნებიან, რომ თვითონაც ჩიხში არიან ამ მხრივ. ამას კომპლექსური მიდგომა სჭირდება, გრძელვადიანი პროგრამა უნდა გაწეროს ადგილობრივმა თვითმმართველობამ, რესურსცენტრმა, სოციალურმა სამსახურმა და უნდა იყვნენ თანმიმდევრულები ამ მიმართულებით.

მარნეულში გაიხსნა კრიზისული ცენტრი, ძალიან კარგია, რომ გაიხსნა და ძალიან გაგვიხარდა, მაგრამ ვერ მუშაობს. მხოლოდ 6 საქმე ჰქონდათ შვიდი თვის განმავლობაში, მიმართვიანობა არაა. ქალები მეუბნებიან, “კრიზისული ცენტრი” რომ აწერია და ვინმემ დაგვინახოს, იქ შევედით, გვესირცხვილებაო. ჩვენთან სულ სხვა მიდგომებია საჭირო, რომ ამ ცენტრმა იმუშაოს, ადგილობრივი კონტექსტია გასათვალისწინებელი. ცენტრი რომ გაიხსნა, ეძებდნენ აზერბაიჯანულენოვან იურისტს, მოთხოვნები ჰქონდათ ისეთი… აუცილებლად იურისტი, აზერბაიჯანულენოვანი, დიპლომიანი. მე სულ არ ვარ იურისტი, მაგრამ ვფიქრობ, რომ კრიზისულ ცენტრში ძალიან კარგად ვიმუშავებ, ამ ცოდნით არა ვარ, მაგრამ სხვა უნარები მაქვს. მარნეულში არსებობენ ადამიანები, რომლებსაც არ აქვთ იურიდიული განათლება, მაგრამ იციან ენა და არიან სენსიტიური ამ პრობლემების მიმართ. ხომ შეიძლება, ასეთი დაასაქმო?! ამ სტანდარტული მიდგომების გამო, ვერ იპოვეს კადრი, რომელიც ქალებთან იმუშავებს.

ყველა სოფლის რწმუნებული კაცია და კარანტინის დროს გვქონდა პრობლემა – ჩაიკეტა მარნეული და აქ არის ისეთი სოფლებიც, სადაც მაღაზიები არაა. ხალხს უთხრეს, რწმუნებულებს დაუკავშირდით და ყველა პრობლემას მოგიგვარებენო. ქალები გვწერდნენ, რომ რწმუნებულის მანქანაში არ ჩასხებოდნენ, რადგან არ უნდოდათ, მეზობელს დაენახა. ეს ცალკე პრობლემაა, რომ არ სხდებიან მანქანაში და სხვანაირიად უნდა ვებრძოლოთ ამას, მაგრამ არცერთი რწმუნებული ქალი რომ არ გვყავს, 35 ადამიანიდან, საკრებულოში რომ ერთი ქალი არაა, ესეც დიდი პრობლემაა. მერე წუწუნებენ, სოფლებში რომ ჩავდივართ, ქალები არ გამოდიან და არ გვესაუბრებიანო. ქალთა პოლიტიკურ კვოტას ამიტომ ვუჭერ მხარს.
პრივილეგირებული ქალები რომ ამბობენ ხოლმე, მე გაძლიერებული ქალი ვარო, სანამ მათთნაირ ქალებს მივიღებთ აზერბაიჯანულ თემში, მანამდე რა ვქნათ?!

აქ ქალები უფრო არიან ინფორმაციულ ვაკუუმში და ქართული ენის ცოდნის საკითხიც ქალებში უფრო მწვავედ დგას. მერვე კლასიდან რომ გამოიყვან გოგოს და არანაირ განათლებას არ მისცემ… ვიცი ქალები, რომლებსაც ჭიშკრიდან გამოსვლის უფლება არ აქვთ. ამას წინათ, ქართულ თემშიც გავიგე ოჯახში ძალადობის ორი შემთხვევის შესახებ, თან საკმაოდ განათლებულ, ეკონომიკურად ძლიერი ოჯახებში. ერთ გოგოზე ქმარი სისტემატურად ძალადობდა, სცემდა, სანამ მშობლების სახლში არ სცემა, ხმა არავის ამოუღია. მშობლებს უთქვამთ, აქამდე რატომ არ თქვიო, მე კიდევ მგონია, რომ შეუძლებელია, ვერ შეამჩნიო, როცა შენი შვილი ძალადობის მსხვერპლია. მეორე შემთხვევაში, ქმარი სახლიდან არ უშვებდა ცოლს და დამოკიდებულება იყო ასეთი – კარგია, რომ არ ძალადობს და მხოლოდ სახლიდან არ უშვებსო. საერთოდ არ მაქვს ინფორმაცია, რა სიტუაციაა ამ მხრივ აზერბაიჯანულ თემში. მიუხედავად იმისა, რომ მაქვს კავშირები, კონტაქტები, მხოლოდ სომხურ და ქართულ თემში მომხდარი ძალადობის ფაქტების შესახებ მაქვს ინფორმაცია. ესეც ხომ პრობლემაა?! აზერბაიჯანული თემის შესახებ საერთოდ არაფერი ვიცით, რადგან იქ უფრო მეტი მორჩილებაა და ინფორმაცია არ გამოდის. ალბათ, ისიცაა, რომ გაცნობიერებულიც ნაკლებად აქვთ, რა არის ძალადობა.

მე და ოლგა ენდელაძეს გადაცემა მიგვყავს რადიოში, გვინდა, რომ რადიოს სათემო სივრცე გამოვიყენოთ ქალებისთვის, ვიწვევთ ადგილობრივ ქალებს, ვალაპარაკებთ სხვადასხვა თემებზე: პოლიტიკაზე, ძალადობაზე, ბიუჯეტზე და ა.შ. ძალიან გვიჭირს ისეთი რესპონდენტის მოძებნა, ვინც ხმამაღლა ისაუბრებს, მაგრამ არ ვეძებთ სტატუსიან, ვეძებთ ჩვეულებრივ ქალებს.

ხშირად მეკითხებიან, თბილისში რატომ არ გადადიხარ საცხოვრებლადო. ჩვენთან ასეა – თუ კარგი ხელფასი გაქვს, აზროვნებ, მანქანა გყავს, უნდა იცხოვრო თბილისში, მარნეულში ცხოვრება “ტეხავს.” ბევრი მართლა გადადის და მერე თბილისიდან დადიან სამსახურში მარნეულში, ეს ძალიან ცუდი ტენდენციაა. მე არ ვაპირებ მარნეულიდან წასვლას, ეს არის ძალიან კარგი შესაძლებლობა, რომ ჩვენნაირი ადამიანები აქ დარჩნენ.
ჩემს ცხოვრებაშიც იყო მომენტი, როცა მერვე კლასში თბილისის სკოლაში გადამიყვანა დედაჩემმა. სულ ვეუბნები, რას მერჩოდი-მეთქი. ბავშვები დამცინოდნენ კილოზე, იმაზე, რომ მარნეულიდან, სოფელ წერეთლიდან ვიყავი. ახლა არ ვიცი, როგორი სიტუაცია და დამოკიდებულებებია ამ მხრივ თბილისში. ძალიან მინდა, რომ კილოზე, წარმომავლობაზე დაცინვა აღარ იყოს, რადგან, ბევრი წლის წინ, ეს მეც გამომიცდია და ამ დაცინვამ მაიძულა ის, რომ ერთი პერიოდი მრცხვენოდა, მარნეულიდან რომ ვიყავი.

ოჯახი

ჩემი ქმარი სომეხია და აქვს ლოგონევროზი, მეტყველების პრობლემა. 2008 წელს გავიცანი, როცა ერთ-ერთ ორგანიზაციაში მუშაობდა და დევნილებს ეხმარებოდა, მე მაშინ ჟურნალისტი ვიყავი და ასე შევხვდით ერთმანეთს. ძალიან მომეწონა. მისი ეროვნება და ლოგონევროზი ჩემთვის არასდროს ყოფილა პრობლემა, თუმცა იყო წინააღმდეგობებიც, არა ჩემი ოჯახის მხრიდან, უფრო სხვების მხრიდან. მახსოვს, რომ ერთ-ერთ ღონისძიებაზე, სადაც ჩემი ოჯახის ახლობლებიც იყვნენ, ერთმა ქალმა ჩემი და გაიყვანა და ჰკითხა, ესაა ის ბიჭი, შენი და რომ ცოლად მიჰყვებაო. სომეხია, თან მეტყველების პრობლემა აქვს და დააშორეთ, არ მისცეთ ამისი უფლებაო. ჩემს ზურგს უკან სულ მესმოდა ასეთი საუბრები. როგორც ქალებში გვაქვს რაღაც სტანდარტები, ასევეა კაცებშიც, რომ აუცილებლად ქართველი, მართლმადიდებელი ქრისტიანი უნდა იყოს და “ძე”-სა და “შვილი-”ზე მთავრდებოდეს მისი გვარი. ხმამაღლა ვამბობ, რომ ჩემი შვილები სომხები არიან. ჩემი უფროსი შვილი 2011 წელს დაიბადა, მაშინ ჩემი ფემინისტური შეხედულებებიდან გამომდინარე, მინდოდა, ორი გვარი ჰქონოდა, მამის და დედის. რამდენიმე თვე ორივე გვარი ჰქონდა, მაგრამ იმდენად ბევრი პრობლემა შემექმნა, თუნდაც ექიმების მხრიდან, მეკითხებოდნენ – “რააა? რა გვარიი?” “რომელი დავწერო?” ძალიან შევწუხდი ამით და ტექნიკურადაც ბევრი ხარვეზი გაიპარა ჩემი შვილის საბუთებში, მერე ჩემს ქმარსაც ეკითხებოდნენ, შენც ხომ არ გადახვედი ცოლის გვარზეო. ამის გამო, ისევ ერთი, მამის გვარი დავუტოვე. ჩემი ქმრის ბებია ქართველია, მაგრამ ამისი ხაზგასმაც არ მინდა, ანუ, მერე რა? ქართველი ბებია რომ ჰყავდა, უკეთესი სომეხია?! მას ენობრივი ბარიერი არ აქვს, ქართულად თავისუფლად საუბრობს და ფიქრობს, რომ ყველამ უნდა იცოდეს სახელმწიფო ენა. ამბობს, ის რომ მითხრას ვინმემ, რა კარგია, ქართული რომ იცი, თავს შეურაცხყოფილად ვიგრძნობო. ძალიან მაღალი სამოქალაქო პასუხისმგებლობა აქვს, აქტივისტია, ახლაც ხელმოწერებს აგროვებს, რომ სათამაშო მოედანი გაკეთდეს. არ ფიქრობს, რომ მეორეხარისხოვანი მოქალაქეა, რადგან სომეხია.

მე რომ ვამთავრებ ფემინიზმზე საუბარს, ჩემი ქმარი აგრძელებს. ოჯახის საქმე თანაბრად გვაქვს გადანაწილებული. ძალიან დიდი მხარდამჭერია ქალების და კარგად ესმის, რომ ჭურჭლის რეცხვა ჰიგიენის საკითხია და არა აუცილებლად ქალის საქმე. იცის, რომ ბავშვს როცა აჭმევს, ქალს კი არ ეხმარება, უბრალოდ, თავის შვილს აჭმევს და ეს მისი ვალდებულებაცაა. ამის სასწავლად ტრენინგი არ გაუვლია და არც ჩემთან შეხვედრის მერე შეცვლილა. ქართული და სომხური აღზრდა დიდად არ განსხვავდება ერთმანეთისგან და როცა ვეკითხები, როგორ ხარ ასეთი-მეთქი, ასეთ ოჯახში გავიზარდეო, მპასუხობს. ძალიან კარგი ადამიანია, ძალიან მიყვარს და თავიდან ბოლომდე თანხვედრაშია ჩვენი ღირებულებები.

ჩემს შვილებს ვასწვალი, რომ ორი კულტურის მატარებლები არიან, ამით უნდა იამაყონ და არასდროს უნდა შერცხვეთ. ძალიან კარგად მომყვებიან ამ დისკუსიაში და დარწმუნებული ვარ, არ დაიჩაგრებიან.“

ავტორი: ნინო გამისონია
ფოტო: ნინო ბაიდაური