მენჯ-ბარძაყის ორმხრივი დისპლაზიით დავიბადე. ეს ის პრობლემა არ არის, რომელიც სწორი მიდგომების შემთხვევაში ადამიანს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონედ აქცევს, მაგრამ მე „ჩვენი ტრადიციული აკვნის წყალობით“, ზუსტად ასე დამემართა. სახსარს თვითგანკურნების უნარი გააჩნია და აკვნის ნაცვლად, ჩვეულებრივ საწოლში რომ ვწოლილიყავი და შებოჭვით სახსარი არ დათრგუნულიყო, სრულიად ჯანმრთელი ვიქნებოდი. მიუხედავად ამისა, მე ძალიან აქტიური ვიყავი და ყოველთვის მქონდა გადაწყვეტილებების დამოუკიდებლად მიღების შესაძლებლობა, რაშიც დედას დიდი წვლილი მიუძღვის. ალბათ, ეს მშველოდა – ყოველგვარი კომპლექსების გარეშე თავი საზოგადოების სრულფასოვან წევრად მეგრძნო.

ზოგადად თუ ვისაუბრებთ შშმ ადამიანების მიმართ საზოგადოების დამოკიდებულებებზე, 2003 წლიდან დღემდე, ბევრი არაფერი შეცვლილა. პირველი არასამთავრობო ორგანიზაცია – „ბავშვთა ჰარმონიული განვითარების სახლი“, თანამოაზრეებთან ერთად, სწორედ 2003 წელს დავაფუძნეთ. ინკლუზიური სტუდია გავხსენით და ერთ-ერთ კულტურის ცენტრში გრანდიოზული კონცერტი ჩავატარეთ, სადაც ტიპური განვითარებისა და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვები ერთად მონაწილეობდნენ. კონცერტმა წარმატებით ჩაიარა, ორგანიზატორები ძალიან ამაყები ვიყავით, მაგრამ დარბაზს თვალი რომ გადავავლე, მახსოვს, ყველა ტიროდა. შშმ ადამიანების მიმართ, მაშინაც და ახლაც, სიბრალულის გრძნობა წონის ყველაფერს – აღფრთოვანებას, სიამაყეს, დაფასებას, პატივისცემას და ა.შ. ამ კუთხით,

საბოლოოდ, უფლებადაცვით საქმიანობაში ჩემი ადგილი 2008 წლის აგვისტოს ომმა განსაზღვრა. სამმა მეგობარმა ფორსმაჟორულ სიტუაციაში საინიციატივო ჯგუფი შევქმენით და კონფლიქტის რეგიონიდან დევნილ მოსახლეობას, განსაკუთრებით შშმ ქალებსა და გოგოებს ვეხმარებოდით. 2012 წელს კი უკვე „ქალი და რეალობა“ დავაფუძნე, რათა საქართველოში შშმ ქალებისა და გოგოების უფლებების დაცვაში კიდევ უფრო დიდი წვლილი შემეტანა.

მიუხედავად არაერთი წინგადადგმული ნაბიჯისა, ჯერ კიდევ ბევრი რამეა გასაკეთებელი. ბევრი მუშაობაა საჭირო საზოგადოების დამოკიდებულების შეცვლისა და შშმ ქალებისა და გოგონების დადებითი იმიჯის შექმნისთვის. მაგალითად, ხშირად არ იციან, როგორ დაეხმარონ შშმ ადამიანს და ზოგჯერ, გადამეტებული მზრუნველობით თავს უხერხულადაც კი გაგრძნობინებენ. მესმის, რომ შეიძლება არასოდეს მოგიწიოს შშმ ადამიანთან თანაცხოვრება და მათი საჭიროებები დეტალურად არ იცოდე, მაგრამ ასეთ დროს, სჯობს, დაელოდო და თუ დასჭირდება, თავად გთხოვს დახმარებას.

ხშირად, მედია გაშუქებებიც შშმ ადამიანების მიმართ სიბრალულის გამოწვევას ემსახურება – სიუჟეტებში შშმ ადამიანებს მხოლოდ უფლებებზე, ადაპტირებულ გარემოსა და კონვენციაზე ასაუბრებენ. ყველა შშმ ადამიანს აქტივისტობა ხომ არ ევალება, ამ სფეროში არსებული გამოწვევების გარდა, სხვა არაფერზე უნდა საუბრობდეს?! ერთადერთი, პარაოლიმპიელების გაშუქებისას აღნიშნავენ მათ დამსახურებებს. სინამდვილეში, ჩვენ ვართ „ქალები შეზღუდული შესაძლებლობებით“ და არა „შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ქალები“ – როგორც გვიწოდებენ ხოლმე. ქალობაა ჩვენი იდენტობა, რომელსაც შეზღუდული შესაძლებლობები ახლავს. ჩვენ, როგორც საზოგადოება, ჯერ კიდევ შორს ვართ შშმ ადამიანების მიმღებლობისგან, ამიტომ ამ ადამიანების სხვა კუთხით წარმოჩენაცაა საჭირო, მხოლოდ სიბრალულის ობიექტები რომ არ იყვნენ.

ბევრ რამეს რომ ვერ ვაღწევთ სპეციფიკური საჭიროებების რეალიზების კუთხით, ამის ერთ-ერთი მიზეზი, ტიპური განვითარების მქონე ადამიანების მხრიდან სოლიდარობისა და მხარდაჭერის ნაკლებობაცაა. თუნდაც, ტიპური განვითარების მქონე ქალი უფლებადამცველები – საკუთარი საქმიანობის დროს, ყოველთვის მოიაზრებენ შშმ ქალებსა და მათ საჭიროებებს? მაგალითად, საქართველოში ქალი უფლებადმცველები ძალიან კარგად მუშაობენ ძალადობის პრობლემაზე და კარგი შედეგებიც აქვთ, მაგრამ იციან, რამდენი შშმ ქალი ცხოვრობს მოძალადესთან და რამდენს დასჭირვებია განრიდება?! ან, გვაქვს თუ არა, სრულად ადაპტირებული ძალადობის მსხვერპლთა თავშესაფრები?! ესეც ცნობიერებისა და მიმღებლობის პრობლემასთან არის კავშირში. ვთვლი, რომ სოლიდარობა ორმხრივად საჭიროა და სხვა ჯგუფებს შშმ ქალებიც უნდა უჭერდნენ მხარს. ეს თემი არც ისეთი პატარა ძალაა და ოფიციალური სტატისტიკის მიხედვით, 18 წლის ზემოთ შშმ ქალების რაოდენობა 44 000-ია. აქედან, მხოლოდ 4-5 ადამიანი იბრძვის უფლებებისთვის და მათი ფრაგმენტული მოთხოვნები რეალობას ვერ ცვლის. ამიტომ შშმ ქალთა თემი ისე უნდა გაძლიერდეს, რომ ანგარიშგასაწევი ძალა გახდეს. შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ქალთა თემი საკუთარ პრობლემებს სათანადოდ ვერ აყენებს დღის წესრიგში,

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში გაეროს შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებების დაცვის კონვენცია ძალაშია 2014 წლიდან, ადგილობრივი თუ საერთაშორისო ვალდებულებები, რომელიც არეგულირებს ქალთა უფლებებს, დღემდე არ არის ჰარმონიზებული აღნიშნულ კონვენციასთან. შშმ ქალებს და გოგონებს ვერ ხედავს ვერც პოლიტიკის დოკუმენტები და ვერც სამოქმედო გეგმები, რომელიც უშუალოდ ქალთა უფლებებს არეგულირებს. ამიტომ, ის სისტემური გამოწვევები, რაც კონვენციის მიღებამდე გვქონდა, იგივე რჩება.

შშმ ქალები გადაწყვეტილებების მიღების არცერთ დონეზე არ არიან ჩართული. ცენტრალურ და ადგილობრივ ხელისუფლებებზე აღარაფერს ვამბობ – შშმპ უფლებებზე მომუშავე კომისიებსა და საბჭოებში სათათბირო ხმის უფლებაც კი არ გვაქვს. ქალები არც შშმ ორგანიზაციების (ქალის დაფუძნებული თუ არ არის) მართვაში არიან ჩართული, რადგან თავად შშმ თემშია გენდერული მგრძნობელობის საერიოზული პრობლემები. თუ გვინდა, 5 წლის შემდეგ მაინც ვიხილოთ თუნდაც ადგილობრივ თვითმმართველობებში შშმ ქალები, ახლავე უნდა დავიწყოთ ამაზე მუშაობა. ეს პრობლემა განათლებაზე ხელმისაწვდომობასთანაა გადაჯაჭვული, განათლების სამინისტროდან სტატისტიკა გამოვითხოვე, მაინტერესებდა, 18 წლის ზემოთ მყოფი რამდენი შშმ ქალი იღებდა განათლებას. იცით, რა ციფრი მოვიდა? როგორც პროფესიულ, ისე უმაღლეს სასწავლებლებში, მხოლოდ და მხოლოდ 18 შშმ ქალი სწავლობს.

ამ ქვეყანაში სრულიად გაუგებარია სოციალური დახმარების პაკეტი და ჩემი აზრით, სოციალურად დაუცველთა პროგრამა შშმ სტატუსთან საერთოდ არ უნდა იყოს მიბმული. მაგალითად, დასაქმება რომ ავიღოთ – თუ მკვეთრად გამოხატული შშმ პირია დასაქმებულები საჯარო სამსახურში, კომპენსაციასაც იღებს და ხელფასსაც. მნიშვნელოვნად გამოხატული შშმ პირებს კი, უსინათლოების გარდა, კომპენსაცია 2013 წელს მოგვიხსნეს, მაშინ, როცა სულ 103 შშმ ადამიანი მუშაობდა საჯარო სამსახურში. ეს სტანდარტი სრულიად გაუგებარია და სახალხო დამცველმაც დაადგინა დისკრიმინაციის ფაქტი რამდენიმე საქმეზე. სახელმწიფო, შშმ პირების დასაქმების პოლიტიკის წახალისების ნაცვლად, პროფესიული განვითარების მოტივაციასა და სოციალური ინტეგრაციის პერსპექტივას სრულიად უკლავს ახალგაზრდა ადამიანებს. ხშირად, შშმ ადამიანები დროებით სამსახურზე უარს სწორედ იმის გამო ამბობენ, სახელმწიფომ კომპენსაცია რომ არ მოუხსნას.

ურთულესი პროცესი გავიარეთ იმისათვის, რომ, მაგალითად, 2014-2016 წლების ადამიანის უფლებების დაცვის სამთავრობო სამოქმედო გეგმაში სქესობრივი და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის ხელმისაწვდომობის საკითხი შეგვეტანა. აღმოჩნდა, რომ დაშვების დონეზეც კი არ თვლიდნენ, რომ შშმ ქალებისთვის ეს სერვისები საჭიროა. მახსოვს, როცა ერთ-ერთ სამუშაო შეხვედრაზე ეს თემა გავაჟღერე, არც მომხრე მყავდა და არც მოწინააღმდეგე. საერთოდ ვერ მიხვდნენ, რაზე ვსაუბრობდი და შშმ ქალებთან რა კავშირი ჰქონდა სქესობრივი და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის საკითხებს. დიდი ძალისხმევა დამჭირდა იმის ასახსნელად, რატომ უნდა ყოფილიყო ეს თემა სამოქმედო გეგმაში. ასევე, არაერთხელ გაგვიჟღერებია, რომ სახელმწიფოს სკრინინგ პროგრამა შშმ ქალებისთვის ხელმისაწვდომი არ არის. ეტლით მოსარგებლე ქალები საშვილოსნოს ყელის კიბოს მაღალ რისკის ჯგუფში არიან და ამაზე სახელმწიფო არ უნდა გვპასუხობდეს, რომ შშმ ქალებისთვის ჩვეულებრივ გინეკოლოგიურ სავარძელზეც შესაძლებელია პაპ ტესტის ჩატარება. დარწმუნებული ვარ, თბილისის მერთან არსებული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საკითხებზე მომუშავე საბჭოში შშმ ქალებიც რომ იყვნენ წარმოდგენილნი, ეს საკითხი მოგვარდებოდა და ბოლოს და ბოლოს, ერთ ადაპტირებულ გინეკოლოგიურ სავარძელს მაინც შეიძენდა სახელმწიფო.

გარდა იმისა, რომ ადაპტირებული სამედიცინო სერვისების მიღების დროს არაფერი გვხვდება, არც მედპერსონალია მზად – არ იციან, როგორ გაუწიონ სერვისი შშმ ადამიანს ისე, რომ ან არ დააზიანონ, ან შეურაცხყოფილად არ აგრძნობინონ თავი. ზოგჯერ, შშმ ქალთა უფლებადამცველები „ცუდი პროვოკატორების“ როლში გამოვდივართ – ქალებს ვეუბნებით, რა უფლებები აქვთ, მაგრამ ადეკვატურ სერვისებს ვერ ვთავაზობთ იმიტომ, რომ ქვეყანაში ეს სერვისები უბრალოდ არ არსებობს.

ამ დროს, 2018-2020 წლების ადამიანის უფლებების დაცვის სამთავრობო სამოქმედო გეგმაში ჩავწერეთ, რომ დედათა და ახალშობილთა ჯანმრთელობის 2017-2030 წლების სტრატეგიისა და სამწლიანი სამოქმედო გეგმის (2017-2019) შეფასების შედეგების საფუძველზე, საჭიროების შემთხვევაში, უნდა განხორციელებუიყო შესაბამისი ცვლილებების პროექტის მომზადება და დამტკიცება, რაც დღემდე არ გვაქვს. გენდერულად სეგრეგირებული სტატისტიკის არარსებობის გამო, შშმ ქალებისა და გოგონების საჭიროებები არსად ჩანს.

პრობლემები რომ შევაჯამო – ჯერ შშმ ქალთა საჭიროებების კომპლექსური კვლევა უნდა გაკეთდეს იმისათვის, რომ სწორად და ობიექტურად შეფასდეს ყველა ის გამოწვევა, რაც დღეს ხელს უშლის შშმ ქალებისა და გოგონების განათლებას, ეკონომიურ დამოუკიდებლობას და სხვათა თანასწორად სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის სხვადასხვა სახის სერვისებზე ღირსეულ წვდომას.“

პროექტი ხორციელდება გაეროს ქალთა ორგანიზაციის მხარდაჭერითა და მდგრადი განვითარების მიზნების ერთობლივი ფონდის ფინანსური ხელშეწყობით, გაეროს ერთობლივი პროგრამის – „სოციალური დაცვის ტრანსფორმაცია შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანებისთვის საქართველოში“ ფარგლებში.

პუბლიკაციაში/ტექსტში გამოთქმული მოსაზრებები ავტორ(ებ)ისეულია და შესაძლოა, არ გამოხატავდეს გაეროს ქალთა ორგანიზაციის ან მდგრადი განვითარების მიზნების ერთობლივი ფონდის მოსაზრებებს.

#შშმპ #შშმქალები #ქალთაგაძლიერება